Vergi, devlet tarafından kamu giderlerine (yatırım ve harcamalara) kaynak sağlamak amacıyla, toplumu oluşturan gerçek ve tüzel kişilerden (vergi mükellefleri) mali güçlerine göre karşılıksız ve zorunlu olarak alınan aynî ya da nakdi ekonomik büyüklüklerdir.[1] Devletin, kamu giderlerini karşılarken mal ve hizmet üretiminde bulunması gerekmektedir ki bu nedenle kamu fonlarına ihtiyaç duyulur. Kamu fonlarının içerisinde vergi gelirlerinin payı oldukça yüksektir. Ayrıca vergi, ülkenin iktisadi istikrarını sağlamak, iktisadi büyümesine katkıda bulunmak ve ülkedeki gelir paylaşımını düzenlemek için de önem taşımaktadır. Adil ve etkin bir vergileme sistemi ülkenin ekonomik, toplumsal ve siyasi olarak güçlenmesini sağlayacaktır. 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 4. maddesi uyarınca mükellefi tespit etmeye, verginin tarh, tahakkuk ve tahsilatını gerçekleştirmeye yetkili olan devlet kurumu vergi dairesidir.[2] Mükelleflerin, vergi uygulaması bakımından hangi vergi dairesine bağlı olacakları vergi kanunları ile belirlenir. Türkiye’de vergi mükellefi olmak, Gelir Vergisi Kanunu’na (GVK) göre gerçek kişiler için iki temel şarta bağlanmıştır: Türkiye’de yerleşmiş olmak ve resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye’de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşı olmaktır.[3] Kanuna göre bu kişiler Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden vergilendirileceklerdir. Kurumlar Vergisi Kanunu’nda (KVK) ise kurumun yasal olarak yurt içinde yerleşik olması kıstasına göre "Tam ve Dar Mükellef” ayrımı yapılmıştır.[4] Vergiler genel olarak dolaysız (doğrudan) vergiler ve dolaylı vergiler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Dolaysız vergiler, mükellefin gelirine, kazancına veya servetine göre belirlenen vergilerdir. Vergi mükellefi ile vergiyi ödeyen kişi aynıdır. Bu nedenle dolaysız vergilerin yansıtılması mümkün değildir. Her mükellefin gelirine göre ödemesi gereken vergi tutarı farklı olacağı için dolaysız vergilerin elde edilen gelir veya sahip olunan sermaye kadar beyana konu edilmesi ve buna göre hesaplanan verginin ilgili vergi dairesine ödenmesi gerekir. Ülkemizdeki temel dolaysız vergi çeşitleri: 193 Sayılı GVK’ye dayanan "Gelir Vergisi”, 5520 Sayılı KVK’ye dayanan "Kurumlar Vergisi”, 197 Sayılı Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu’na dayanan "Motorlu Taşıtlar Vergisi”, 1319 Sayılı Emlak Vergisi Kanunu’na dayanan "Emlak Vergisi” ve 7338 Sayılı Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu’na dayanan "Veraset ve İntikal Vergisi”dir. Dolaylı vergiler, mükellefin doğrudan ekonomik işlemleri üzerinden ilgili kanunlarla belirlenen oranlar uygulanarak tahsil edilen vergilerdir. Bir hizmet kullanımı veya mal satışı gibi ekonomik faaliyetler üzerinden alındıkları için herhangi bir gelire veya kazanca dayalı olmaları gerekmez. Mal ve hizmete yapılan harcamalara dayalıdırlar. Vergi mükellefinin ve vergiyi ödeyen kişilerin farklı olması nedeniyle de dolaylı vergilerin yansıtılması kolaydır. Ülkemizdeki temel dolaylı vergi çeşitleri: 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’na dayanan "Katma Değer Vergisi”, 4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu’na dayanan "Özel Tüketim Vergisi”, 488 Sayılı Damga Vergisi Kanunu’na dayanan "Damga Vergisi”, 6802 Sayılı Gider Vergileri Kanunu’na dayanan "Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi” ile "Özel İletişim Vergisi”, 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’na dayanan "Gümrük Vergisi” ve 492 Sayılı Harçlar Kanunu’na dayanan "Harçlar”dır.
Vergi sistemimizdeki vergilerin gelir üzerinden, harcamalar üzerinden ve servet üzerinden alınan vergiler olarak sınıflandırılması da olanaklıdır. -----------------------------------------------------------------------------------------
[1] Ahmet Ayan (2000) “Verginin Tarihsel Gelişimi ve Sebep Olduğu Bazı Önemli Olaylar”, Maliye Dergisi, Sayı 135, s. 80-87, s. 80.
[2] TC Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi (2024) “Vergi Usul Kanunu”, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.4.213.pdf, (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
[3] TC Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi (2022) “Gelir Vergisi Kanunu”, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=193&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=4, (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
[4] TC Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi (2024) “Kurumlar Vergisi Kanunu”, https://mevzuat.gov.tr/anasayfa/MevzuatFihristDetayIframe?MevzuatTur=1&MevzuatNo=5520&MevzuatTertip=5, (Erişim Tarihi: Eylül 2024). | 