Kamu kesimi genel dengesi (KKGD), merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT’ler), mahalli idareler, döner sermayeli kuruluşlar, işsizlik sigortası fonu, sosyal güvenlik kurumları, genel sağlık sigortası ve bütçe dışı fonların mali hesaplarının toplulaştırılmasıyla elde edilmektedir. Kamunun gelir, gider, tasarruf ve yatırım büyüklüklerini ve en nihayetinde tasarruf-yatırım farkının finanse edildiği kaynakları gösteren söz konusu dengeden elde edilen sonuçlar, milli gelir tahminleri, ekonominin genel dengesi ve kaynak-harcama dengesi gibi çalışmalara girdi sağlamaktadır. KKGD yıllık olarak hesaplanmakta olup Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın (eski Devlet Planlama Teşkilatı) hazırladığı yıllık programlarda düzenli olarak yayımlanmaktadır. Zaman içinde oluşan ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak, KKGD’nin baz alındığı ve uluslararası istatistiklerde yaygın olarak kullanılan genel devlet dengesi tanımı türetilmiştir. Böylece, 2003 yılından itibaren, Avrupa Birliği’ne sunulan Katılım Öncesi Ekonomik Reform Programları başta olmak üzere uluslararası karşılaştırmalarda KİT hariç genel devlet dengesi kullanılmaya başlamıştır. Genel devlet dengesindeki gelir ve giderler hem ekonomik dalgalanmaların hem de alınan bir defalık tedbirlerin geçici etkilerini içermektedir. Yapısal genel devlet dengesi ise, devresel hareketlerin gelir ve giderler üzerindeki bu geçici etkilerinin ortadan kaldırılması suretiyle ekonomik dalgalanmalardan arındırılmış dengeyi ifade etmektedir. Başka bir ifadeyle, ekonominin potansiyel seviyesinde olması varsayımı altında gelir ve harcama seviyelerinin nasıl şekillendiğini göstermektedir. Mali durumun altında yatan gerçek resmi görmede ve geçmişi yorumlayarak gelecekte uygulanacak politikaların belirlenmesinde bir araç olarak kullanılan yapısal denge analizleri çok yıllı bütçelemeye geçişle birlikte önem kazanmıştır. Yapısal dengenin tahmini üç aşamalıdır: potansiyel milli geliri ve böylece milli gelir açığını hesaplamak, gelir ve harcamaların devresel bileşenlerini bulmak ve fiili yani gerçekleşen gelir ve harcamalardan devresel bileşenleri çıkarmak. Ekonominin genişlediği dönemlerde, vergi gelirlerinin artması, işsizlik yardımı ve sosyal güvenlik harcamalarının azalması gibi nedenlerle genel devlet dengesinde bir iyileşme olabilecektir. Bu devresel iyileşmenin altında yatan sebepleri analiz etmeden, kalıcı olarak yorumlayıp maliye politikasını gevşetmek orta vadede sürdürülemez boyutta kamu açığına ve borç stokuna yol açabilir. Aynı şekilde, ekonominin daraldığı bir dönemde, açıktaki yükselmeyi genişlemeci bir maliye politikasının sonucu olarak değerlendirmek ve açığın daraltılması yönünde tedbirler almak daha şiddetli bir durgunluğa neden olabilecektir.[1]
Bu noktada, yapısal dengedeki değişim, uygulanan maliye politikasının yorumlanması açısından önemli bir gösterge niteliğindedir. Uygulanan politika, ya dalgalanmayı daha da şiddetlendirmekte (konjonktürle aynı yönlü hareket etmekte (pro-cyclical) ya da konjonktürle farklı yönde hareket ederek (counter-cyclical) dalgalanmanın etkisini azaltmaktadır. Başka bir ifadeyle, yapısal dengedeki değişimle milli gelir açığındaki değişim arasındaki ilişki pozitifse devresel dalgalanmaların ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerini azaltıcı yönde politikalar uygulandığı, eğer ilişki negatifse olumsuz etkileri artırıcı politikalar uygulandığı sonucu çıkmaktadır.[2]
[¨] İktisat, 1991. [1] İbrahim Çanakçı (1996) "Konsolide Bütçe Dengesinde Yapısal ve Devresel Gelişmeler (1975-1996)”, DPT Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü, Ankara: DPT. [2] Maddenin yazımında Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın (Devlet Planlama Teşkilatı) yayınladığı Katılım Öncesi Ekonomik Reform Programları ve Yıllık Programlar’dan yararlanılmıştır. Bakınız Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2024) Katılım Öncesi Ekonomik Programlar, https://www.sbb.gov.tr/katilim-oncesi-ekonomik-programlar/, (Erişim Tarihi, Ağustos 2024) ve Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2024) Yıllık Programlar, https://www.sbb.gov.tr/yillik-programlar/, (Erişim Tarihi, Ağustos 2024). |
