1980’lerin sonundan itibaren, büyük ölçüde sınır ötesi üretime dayalı, küresel değer zincirleri olarak adlandırılan yeni bir uluslararası üretim organizasyonu modelinin gelişmesiyle birlikte uluslararası ticaretin biçimi, hacmi ve kompozisyonu değişime uğramıştır. Bu değişime zemin hazırlayan gelişmelerin başlıcası, birçok gelişmekte olan ülkenin 1980’li yıllarda ithal ikameci modeli terk edip ihracata dayalı sanayileşme modeline geçmiş olmasıdır.[1]

Küresel değer zinciri, nihai bir ürünün gelişmesi, oluşması, satışa sunulması ve dağıtılması için gereken, birbiriyle bağlantılı tüm katma değer üretimi faaliyetleri olarak tanımlanmaktadır.[2] Değer zinciri bir hizmet veya ürünün, düşünce aşamasından, tasarımından müşteriye sunulmasına dek tüm gelişim aşamalarını kapsar. Diğer yandan hizmet ya da ürünün geçirdiği dönüşümler, nihai tüketiciye erişmesi ve kullanılması sırasında katma değerin nasıl ortaya çıktığını gösteren bir modeldir küresel değer zinciri.[3]

Küreselleşme, değişen ticari işleyiş ve artan rekabet ortamı, ticaretin ve üretimin giderek yaygın olarak küresel değer zincirlerinin etrafında örgütlenmesine neden olmuştur. Bilgi ve ulaşım teknolojilerindeki gelişmelerin yol açtığı ilerlemeler, azalan ticaret engelleri, farklı bölgelerdeki ucuz işgücü ile üretimi parçalamıştır.[4] Üretimin parçalanması, ara malların ve hizmetlerin zincir boyunca birkaç sınır aşması, birçok ülkeden birden fazla kez geçmesi, küresel değer zincirlerinde yer almak veya başka bir ifade ile değer zincirine katılmak anlamına gelmektedir.[5]

[¨] İşletme, 2019.

[1] UNIDO (2015) Global value chains and development: UNIDO’s support towards inclusive and sustainable industrial development, https://www.unido.org/sites/default/files/2016-03/GVC_REPORT_FINAL_0.PDF, (Erişim Tarihi, Nisan 2024).

[2] Hertenstein, P. (2019) Multinationals, Global Value Chains and Governance, Routledge Studies on the Chinese Economy’, Abindon: Routledge

[3] Kaplinsky, R. (2000) "Globalisation and Unequalisation: What Can Be Learned from Value Chain Analysis?”, Journal of Development Studies, 37(2): 117-146.

[4] Grossman, G. M. ve E. Rossi-Hansberg (2008) "Trading tasks: A Simple Theory of Offshoring”, American Economic Review, 98(5): 1978–97.

[5] Ignatenko, A., F. Raei ve B. Mircheva (2019). "Global Value Chains: What are the Benefits and Why Do Countries Participate?”, International Monetary Fund (IMF) Working Papers, Sayı:19/18.